Rok liturgiczny
W ciągu rocznego cyklu Kościół wspomina całe misterium Chrystusa – od momentu Wcielenia przez Mękę, Śmierć i Zmartwychwstanie oraz Zesłanie Ducha Świętego aż po oczekiwanie na ponowne przyjście Chrystusa na końcu czasów. Rok liturgiczny rozpoczyna się zawsze od I Nieszporów I Niedzieli Adwentu, która przypada między 27 listopada a 3 grudnia. Cały rok liturgiczny składa się z następujących okresów:
Oprócz okresów mających własny charakter w roku liturgicznym pozostaje 33 lub 34 tygodnie. W tym czasie obchodzi się misterium Chrystusa w jego pełni, zwłaszcza w niedziele. Okres Zwykły składa się z dwóch części: pierwsza rozpoczyna się w poniedziałek po święcie Chrztu Pańskiego i trwa do wtorku przed Środą Popielcową (obejmuje około 4-6 tygodni). Powtórnie Okres Zwykły zaczyna się w poniedziałek po uroczystości Zesłania Ducha Świętego i kończy przed I Nieszporami I Niedzieli Adwentu. W ostatnią niedzielę roku liturgicznego obchodzi się uroczystość Jezusa Chrystusa, Króla Wszechświata.
W Okresie Zwykłym obchodzi się m.in. następujące święta i uroczystości:
- 25 stycznia – święto Nawrócenia św. Pawła, Apostoła
- 2 lutego – święto Ofiarowania Pańskiego
- 14 lutego – święto świętych Cyryla, mnicha, i Metodego, biskupa, patronów Europy
- 22 lutego – święto Katedry św. Piotra, Apostoła
- poniedziałek po Zesłaniu Ducha Świętego – święto Najświętszej Maryi Panny, Matki Kościoła
- niedziela po Zesłaniu Ducha Świętego – uroczystość Najświętszej Trójcy
- czwartek po uroczystości Najświętszej Trójcy – uroczystość Najświętszego Ciała i Krwi Chrystusa
- piątek po drugiej niedzieli po Zesłaniu Ducha Świętego – uroczystość Najświętszego Serca Pana Jezusa
- 24 czerwca – uroczystość Narodzenia św. Jana Chrzciciela
- 29 czerwca – uroczystość świętych Apostołów Piotra i Pawła
- 3 lipca – święto św. Tomasza, Apostoła
- 11 lipca – święto św. Benedykta, opata, patrona Europy
- 23 lipca – święto św. Brygidy, zakonnicy, patronki Europy
- 25 lipca – święto św. Jakuba, Apostoła
- 6 sierpnia – święto Przemienienia Pańskiego
- 9 sierpnia – święto św. Teresy Benedykty od Krzyża, dziewicy i męczennicy, patronki Europy
- 10 sierpnia – święto św. Wawrzyńca, diakona i męczennika
- 15 sierpnia – uroczystość Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny
- 24 sierpnia – święto św. Bartłomieja, Apostoła
- 26 sierpnia – uroczystość Najświętszej Maryi Panny Częstochowskiej
- 8 września – święto Narodzenia Najświętszej Maryi Panny
- 14 września – święto Podwyższenia Krzyża Świętego
- 18 września – święto św. Stanisława Kostki, zakonnika, patrona Polski
- 21 września – święto św. Mateusza, Apostoła i Ewangelisty
- 29 września – święto świętych Archaniołów Michała, Gabriela i Rafała
- 18 października – święto św. Łukasza, Ewangelisty
- 28 października – święto świętych Apostołów Szymona i Judy Tadeusza
- ostatnia niedziela października – uroczystość rocznicy poświęcenia własnego kościoła
- 1 listopada – uroczystość Wszystkich Świętych
- 2 listopada – wspomnienie wszystkich wiernych zmarłych
- 9 listopada – święto rocznicy poświęcenia Bazyliki Laterańskiej
- 30 listopada – święto św. Andrzeja, Apostoła
W ciągu roku liturgicznego w trakcie liturgii czyta się znaczną część zarówno Starego, jak i Nowego Testamentu. Ze względu na ich obfitość, niedziele, uroczystości i święta są oparte na cyklu trzyletnim, oznaczanym literami A, B i C (np. rok liturgiczny 2010/2011 był rokiem A, rok 2011/2012 był rokiem B, rok 2012/2013 – C, 2013/2014 – ponownie A itd.). Natomiast w dni powszednie Okresu Zwykłego używa się czytań z jednego z dwu cykli: I lub II. Cyklu I używa się w latach nieparzystych (np. 2007, 2009, 2011), cyklu II – w parzystych (2010, 2012, 2014).
Kodeks Prawa Kanonicznego nakłada na wszystkich wierzących obowiązek uczestniczenia w najważniejsze uroczystości liturgiczne w ciągu roku we Mszy świętej. Do tzw. świąt nakazanych należą:
- wszystkie niedziele w ciągu roku
- 1 stycznia – uroczystość Świętej Bożej Rodzicielki Maryi
- 6 stycznia – uroczystość Objawienia Pańskiego
- czwartek po uroczystości Najświętszej Trójcy – uroczystość Najświętszego Ciała i Krwi Chrystusa
- 15 sierpnia – uroczystość Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny
- 1 listopada – uroczystość Wszystkich Świętych
- 25 grudnia – uroczystość Narodzenia Pańskiego
Lista ta obowiązuje od 30 listopada 2003 r. – zgodnie z dekretem Kongregacji ds. Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów z 4 marca 2003 r. Na terenie Polski zniesiony został obowiązek uczestniczenia we Mszy świętej w trzy kolejne uroczystości:
- 19 marca – uroczystość świętego Józefa
- 29 czerwca – uroczystość świętych Apostołów Piotra i Pawła
- 8 grudnia – uroczystość Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny
Zgodnie z kanonami 1247 i 1248 Kodeksu Prawa Kanonicznego, w święta nakazane wierni są zobowiązani uczestniczyć we Mszy świętej i powstrzymać się od wykonywania tych prac i zajęć, które utrudniają oddawanie Bogu czci, przeżywanie radości właściwej dniowi Pańskiemu oraz korzystanie z należnego odpoczynku duchowego i fizycznego. Nakazowi uczestniczenia we Mszy świętej czyni zadość ten, kto bierze w niej udział, gdziekolwiek jest odprawiana w obrządku katolickim, bądź w sam dzień świąteczny, bądź też wieczorem dnia poprzedzającego.
Od 30 listopada 2003 r. przeniesiona została także uroczystość Wniebowstąpienia Pańskiego z czwartku VI tygodnia Okresu Wielkanocnego na VII Niedzielę Wielkanocną – tak, aby jak najwięcej osób mogło uczestniczyć we Mszy św. w tym dniu.
W roku liturgicznym istnieją również dni pokuty. W Kościele powszechnym są nimi wszystkie piątki oraz okres Wielkiego Postu. W piątki osoby powyżej 14. roku życia obowiązuje wstrzemięźliwość od spożywania mięsa, chyba że w danym dniu przypada jakaś uroczystość (patrz KPK, kanon 1251). Ponadto w Środę Popielcową i Wielki Piątek Męki Pańskiej, oprócz wstrzemięźliwości, osoby pomiędzy 18. a 60. rokiem życia obowiązuje także post ilościowy.
Każdy dzień jest uświęcony przez liturgiczne czynności ludu Bożego, zwłaszcza przez Mszę świętą i Liturgię Godzin. W pierwszym dniu tygodnia, który nazywa się dniem Pańskim, czyli niedzielą, Kościół obchodzi misterium paschalne zgodnie z tradycją apostolską wywodzącą się od samego dnia Zmartwychwstania Chrystusa. Dlatego niedzielę uważa się za pierwotny dzień świąteczny.
W ciągu roku liturgicznego Kościół z szczególną miłością oddaje cześć Najświętszej Matce Bożej Maryi i przedstawia pobożności wiernych wspomnienia męczenników oraz innych świętych. Obchody liturgiczne zależnie od znaczenia, jakie się im przypisuje, dzielą się na: uroczystości, święta i wspomnienia.
Uroczystości zalicza się do dni głównych, a ich obchód rozpoczyna się wieczorem w dniu poprzednim od I Nieszporów. Obchód największych uroczystości: Zmartwychwstania i Narodzenia Pańskiego trwa przez osiem dni (oktawę).
Święta obchodzi się w granicach dnia naturalnego, nie mają zatem I Nieszporów.
Wspomnienia dzielą się na obowiązkowe i dowolne. Wspomnienia dowolne można obchodzić, ale można je też pominąć. Ponadto w soboty Okresu Zwykłego, w które nie wypada żaden wyższy rangą obchód, można obchodzić wspomnienie dowolne Najświętszej Maryi Panny.
Często zdarza się, że w jednym dniu przypada kilka obchodów liturgicznych. Niektóre z nich mogą obowiązywać jedynie na określonym terytorium (np. państwa, prowincji, metropolii, diecezji, miasta) lub w danej społeczności (w szczególności zakonu, stowarzyszenia życia apostolskiego czy instytutu życia konsekrowanego). Może być również tak, że w dniu, w którym powinno obchodzić się jakieś wspomnienie, przypada ruchome święto bądź uroczystość. W takich przypadkach o tym, który z tych obchodów jest celebrowany, decyduje Tabela pierwszeństwa dni liturgicznych.
Rozkład obchodów w roku liturgicznym reguluje kalendarz. Kalendarz ogólny jest ustanowiony na użytek całego obrządku rzymskiego, kalendarze własne dotyczą Kościoła miejscowego lub rodziny zakonnej. Bardzo wielu obchodów, które przeżywamy w Polsce, nie spotkamy uczestnicząc w liturgii w innym kraju (w szczególności dotyczy to np. obchodów związanych z patronami Polski, polskich diecezji i miast).
Przepisy dotyczące obchodów liturgicznych, ich rangi, sposobu ich ustalania oraz kalendarza liturgicznego zawarte są w „Ogólnych normach roku liturgicznego i kalendarza”.